De ontwikkeling van het kind

De ontwikkeling van het kind beschrijft de normale ontwikkeling en de invloeden op de ontwikkeling op een overzichtelijke manier. Dit standaardwerk is in de afgelopen twintig jaar uitgegroeid tot een klassieker op het gebied van de normale ontwikkeling van het kind. Bij herdrukken is steeds gebruik gemaakt van reacties van studenten, docenten en andere gebruikers. In deze 10de herziene editie in een nieuwe vormgeving zijn nieuwe wetenschappelijke inzichten verwerkt, zonder dat dit ten koste gaat van de leesbaarheid.

Het boek beschrijft de verschillende levensfasen van het kind vanaf de prenatale periode tot en met de adolescentie op de verschillende relevante domeinen, zoals biologische, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling en mogelijke fasespecifieke problemen. Dit boek is bedoeld voor lezers die dicht bij de dagelijkse praktijk (zullen) staan. Vandaar dat ervoor gekozen is om na de eerste drie meer theoretische hoofdstukken de ontwikkeling van het kind te beschrijven aan de hand van de verschillende leeftijdsfasen.

De ontwikkeling van het kind sluit aan bij de praktijk en is niet alleen als leerboek te gebruiken, maar ook als naslagwerk om vragen over de ontwikkeling te beantwoorden die in de dagelijkse praktijk voorkomen.

Ook ouders kunnen dit boek gebruiken om inzicht te krijgen in achtergronden van de ontwikkeling. Het gebruik van vaktaal is zoveel mogelijk vermeden. Daardoor is de inhoud begrijpelijk, ook voor lezers die relatief onbekend zijn met de wetenschappelijke inzichten op het gebied van de kinderontwikkeling. Kortom, een praktisch handboek voor iedereen die geïnteresseerd is in de algehele ontwikkeling van kinderen.

De auteur

Prof. Frank C. Verhulst was tot zijn pensioen in april 2017 hoofd van de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie/psychologie van het Erasmus MC in Rotterdam. Hier heeft hij baanbrekend wetenschappelijk onderzoek in de kinder- en jeugdpsychiatrie verricht. Ondanks zijn pensioen blijft hij actief en betrokken bij de onderzoeken van het Erasmus MC.

Frank C. Verhulst is ook auteur van onder andere Leerboek kinder- en jeugdpsychiatrie en Kinder- en jeugdpsychiatrie.

Woord vooraf 
Hoofdstuk 1 Inleiding 
Principes en definitie 
Geschiedenis van de voorwetenschappelijke belangstelling voor de kinderontwikkeling 
Kinderontwikkeling als onderwerp van wetenschappelijk onderzoek
Belangstelling voor de afwijkende ontwikkeling 

Hoofdstuk 2 Ontwikkelingstheorieën 
Inleiding 
De cognitieve ontwikkeling: de theorie van Piaget 
Cognitieve ontwikkelingsstadia 
De sensomotorische periode (0-2 jaar) 
De pre-operationele (2 tot 7 jaar) en concreet-operationele (7 tot 11 jaar) periode 
De formeel-operationele periode (11 jaar en ouder) 
Objectpermanentie 
Kritiek op Piaget 
De socioculturele theorie van Vygotsky 
De informatieverwerkingstheorie 
De psychoanalytische theorie van Freud 
Stadia in de persoonlijkheidsontwikkeling volgens Freud 
Afweermechanismen 
Het oedipuscomplex 
Kritiek op Freud 

Hoofdstuk 3 Invloeden op de ontwikkeling 
Inleiding 
Genotype en fenotype 
Erfelijke invloeden 
Hoe weet men dat gedrag wordt beïnvloed door erfelijke
factoren?

DNA en de biologische codering van gedrag 
Samenspel van erfelijke en omgevingsinvloeden 
Gen-omgevingsinteractie 
Gen-omgevingscorrelatie 
Epigenetische invloeden 
Andere biologische omgevingsinvloeden 
Andere biologische verklaringsmodellen 
Maturatie en de kritieke periode 
Hersenontwikkeling 
De directe omgeving 
Het gezin 
Kinderopvang en school 
Leeftijdgenoten 
De buurt 
Sociaaleconomische factoren 
De culturele context 
Stressvolle levensgebeurtenissen 

Hoofdstuk 4 Zwangerschap en geboorte 
Inleiding 
Prenatale ontwikkeling 
Omgevingsinvloeden tijdens de zwangerschap 
Sociaaleconomische factoren 
Voeding 
Ziekte en medicijnen 
Leeftijd van de ouders 
Gedrag van de moeder 
Aangeboren afwijkingen en prenatale diagnostiek 
Psychologische factoren en de zwangerschap
Geboorte 
Geboortecomplicaties 
Prematuriteit 

Hoofdstuk 5 Eerste levensjaar 
Inleiding 
Biologische ontwikkeling 
De organisatie van het gedrag van de baby: ‘states‘ 
Slapen 
Huilen 
Motorische ontwikkeling 
Reflexen
Motorische mijlpalen 
Zintuiglijke ontwikkeling 
Horen 
Zien 
Ruiken en proeven 
Tast 
Perceptie 
Cognitieve ontwikkeling 
Taalontwikkeling: algemene aspecten 
Taalontwikkeling in het eerste jaar 
Emotionele en sociale ontwikkeling 
Wederkerigheid 
De glimlach 
Angst voor vreemden en separatieangst 
Gehechtheid 
De ontwikkeling van gehechtheid 
Een of meerdere gehechtheidsrelaties 
Wat is nodig voor een gehechtheidsrelatie?
Verschillen in gehechtheidsrelaties 
Determinanten van gehechtheid 
Determinanten van responsiviteit 
Gehechtheid en latere ontwikkeling 
Effecten van tekorten aan responsiviteit 
Temperament 
Problemen kenmerkend voor het eerste levensjaar 

Hoofdstuk 6 Peutertijd 
Inleiding 
Cognitieve ontwikkeling 
De taalontwikkeling 
De bouwstenen van taal 
Het leren van woorden 
Het leren van grammaticale regels 
Het leren van zinnen 
Invloeden op de taalontwikkeling 
Biologische ontwikkeling 
De ontwikkeling van de motoriek 
De zindelijkheidsontwikkeling 
Emotionele en sociale ontwikkeling 
Inleiding 
Ontwikkeling van emoties en zelfcontrole van emoties 
Autonomie 
Zelf en de ander 
Relatie met anderen 
De rol van de ouders 
Het transactionele model 
Problemen kenmerkend voor de peutertijd 

Hoofdstuk 7 Kleutertijd 
Inleiding 
Cognitieve ontwikkeling 
De taalontwikkeling 
De pre-operationele periode 
Geheugen 
Aandacht 
Sociale cognitie 
Emotionele en sociale ontwikkeling 
Autonomie en zelfcontrole 
Zelfbeschrijving en zelfbeeld 
Genderidentiteit 
De ontwikkeling van spel 
De ontwikkeling van emoties 
De ontwikkeling van angst
De ontwikkeling van agressie 
Prosociaal gedrag 
Problemen kenmerkend voor de kleutertijd 

Hoofdstuk 8 Schoolleeftijd 
Inleiding 
Cognitieve ontwikkeling 
De concreet-operationele periode 
Geheugen en kennis 
Aandacht 
De school en het leren 
Leren 
Algemene leervoorwaarden 
Schoolse vaardigheden: lezen, schrijven en rekenen 
De school 
Intelligentie en intelligentietests 
Wat is intelligentie? 
Intelligentietests 
Stabiliteit en voorspellende waarde van IQ 
Invloeden op IQ 
Het Flynn-effect 
Emotionele en sociale ontwikkeling 
Zelfbeschrijving en zelfbeeld 
Executieve functies
Morele ontwikkeling 
Gewetensontwikkeling 
Het gezin 
Manieren van opvoeden 
Het autoritaire patroon 
Het toegeeflijke (permissieve) patroon 
Het verwaarlozende patroon 
Het structurerend-reciproke patroon 
Agressiebevorderende gezinnen 
Broertjes en zusjes 
Huwelijksconflicten en echtscheiding 
Vriendjes en vriendinnetjes 
Problemen kenmerkend voor de schoolleeftijd 

Hoofdstuk 9 Adolescentie 
Inleiding 
Biologische ontwikkeling 
Lichamelijke veranderingen 
De ontwikkeling van seksueel gedrag 
Homoseksualiteit 
Psychologische aspecten van de menstruatie 
Verschillen in aanvang van puberteit en in snelheid van
lichamelijke ontwikkeling 
Cognitieve ontwikkeling 
Sociale cognitie en morele ontwikkeling 
Het zelfbeeld
Emotionele en sociale ontwikkeling 
Identiteitsontwikkeling 
Relaties met leeftijdgenoten 
Relatie met ouders 
Problemen kenmerkend voor de adolescentie 

Register
Literatuur