Leren met collega's

'Leren met collega’s' is geschreven vanuit de gedachte dat professioneel werken tegenwoordig steeds meer ‘permanent leren’ en ‘persoonlijke ontwikkeling’ vraagt. 

De oude Grieken leerden met elkaar in zuilengalerijen en bij tempels. Namen als ‘stoïcijns’, ‘peripatetisch’, en ‘de tuin van Epicurus’ herinneren daar nog aan. Onder de azuren hemel en tegenover weidse vergezichten, namen zij in alle rust de tijd om te leren. Het woord ‘school’ betekent dan ook in het oude Grieks ‘vrij zijn’, ‘niets om handen hebben’. 'Leren met collega’s' wil eenzelfde klimaat scheppen in het hart van de moderne professionele werkplek.

Erik de Haan vraagt van zijn lezers de durf om samen met collega’s

• de rust en vrijheid te organiseren om aan professionalisering te werken;

• de eigen sterke en zwakke kanten te tonen en te bespreken;

• de grenzen van aanwezige expertise op te zoeken en te overschrijden;

• dit zoeken en verkennen als essentieel onderdeel van het eigen werk te zien.

Zo is 'Leren met collega’s' een boek voor alle collega’s die elkaar nodig hebben om bij te blijven en die zich aan elkaar durven en willen ‘spiegelen’.

In deze uitgebreide derde druk staan weer drie nieuwe methodieken en drie nieuwe hoofdstukken, met onder meer een introductie tot virtuele intercollegiale consultatie en een recente praktijkcasus met maar liefst 700 consultatiegroepen in een periode van vijf jaar.

De gepresenteerde werkvormen zijn veelvuldig toegepast door de auteur en zijn collega’s. Erik de Haan werkt voor Ashridge Consulting nabij Londen en als zelfstandig organisatieadviseur in Nederland.

Deel I 
Intercollegiale consultatie 
Introductie: professionaliseren door gezamenlijke reflectie 

1 Intercollegiale toetsing en intervisie: overeenkomsten en verschillen 
Intercollegiale toetsing: de professie centraal 
Intervisie: de professional centraal 
Intercollegiale toetsing en intervisie: het belangrijkste verschil 

2 Wat of wie is eigenlijk aan de orde? 

3 De kunst van het vragen stellen 
Gesloten en gerichte vragen 
Open vragen 
Vragen om voorzichtig mee te zijn 
Vragen om op terug te vallen 
Ordenen en samenvatten 

4 Consultatiemethodieken 
Korte introductie van alle methodes 
a. De toetsingsmethode 
b. De terugkoppelingsmethode 
c. De probleemoplossende methode en de Balintmethode 
d. De leer- en onderzoekmethode 
e. De dominante-ideeënmethode 
f. De U-methode 
g. Leren van successen 
h. De tienstappenmethode 
i. De vijfstappenmethode 
j. De roddelmethode 
k. De clinicmethode 
l. De verhaalmethode 
m. De hologrammethode 
n. Organisatieopstellingen 

5 Het kiezen van de juiste consultatiemethodiek 

6 Leer- en oefenmethodieken 
Introductie van de drie methodes 
a. De dialoogmethode 
b. De zelfobservatiemethode 
c. De begeleidersmethode 

7 Condities voor intercollegiale toetsing en intervisie 
Vrijheid 
Veiligheid 
Vertrouwelijkheid 
Verwachtingen 
Voorbereiding en nazorg 
Voorwaarden voor in te brengen praktijkvragen 

Deel II
Begeleiding 
Introductie: begeleiding van consultatiegroepen 

8 Rol van de begeleider 
Wie neemt deze rol op zich? 
Begeleiding van intercollegiale toetsing 
Begeleiding van intervisie 
Samenvatting 

9 Methodische invulling van de begeleidersrol 
a. Starten en kiezen van methode 
b. Het inbrengen van het vraagstuk 
c. Het stellen van de vragen 
d. Het uitwisselen van ideeën, visies, probleembeschrijvingen enz. 
e. Het adviseren 
f. Het evalueren 

10 Zorgen voor leren aan twee kanten 
Uitstellen van het oordeel 
Streven naar een open benadering 
Relatie inbrenger en vraagstuk nagaan 
De rollen omdraaien 

11 Feedback geven 

12 Oog hebben voor spiegelingen 
a. Door de bril van de inbrenger: waar kijken we naar? 
b. Het onderwerp wordt een brandpunt van herkenning 
c. Spiegelingen van dan en daar 
d. Gebrek aan focus: diffuse verstrooiing 

13 Stimuleren van ontwikkeling 
Stimuleren van het consultatiewerk 
Stimuleren van de groepsontwikkeling 

14 Omgaan met moeilijke momenten 

Deel III
Leren van ervaringen 
Introductie: geleerden over leren 

15 Enkele begrippen en definities vooraf 

16 Vier leerstijlen 
a. Divergeren 
b. Assimileren 
c. Convergeren 
d. Accommoderen 
e. Enkelvoudig leren 
f. Tweevoudig leren 
g. De volledige cyclus van ervaringsleren 

17 Leren beter te leren 
1 ‘Metaleren’ 
2 Zelfsturing bij leren 
3 Begeleiding van leren 

18 Opwaartse spiralen: een leven lang leren 

19 Neerwaartse spiralen: fantasieën en beperkingen 
Het ongenoeglijke en onverkwikkelijke van leren 
Pogingen om de spiralen te doorbreken 

Deel IV
Van consultatie- naar leergroepen 
Introductie: grenzen aan intercollegiale consultatie 

20 Intercollegiale consultatie als aanvulling op opleiding en werkpraktijk 
Hoe past intercollegiale consultatie in de leercirkel van Kolb? 
Wat zijn voordelen van intercollegiale consultatie? 
Wat zijn manco’s bij het leren in intercollegiale consultatiegroepen? 

21 Verbreding I: kortcyclisch leren 
Dit boek Leren met collega’s als EPBV-tje 
Toepassing op intercollegiale toetsing en intervisie 

22 Verbreding II: action learning 
Wat verstaan we onder action learning? 
De belangrijkste principes van action learning 
In het oog lopende verschillen met intercollegiale consultatie 

23 Verbreding III: zelfsturend leren en lerende netwerken 
Wat verstaan we onder zelfsturing? 
Wat is er nodig om tot zelfsturend leren met collega’s te komen? 
Lerende netwerken als voorbeeld van zelfsturend leren 
De belangrijkste principes van lerende netwerken 
In het oog lopende verschillen met intercollegiale consultatie en action learning 

24 Verbreding IV: virtuele intercollegiale consultatie 
Ghislaine Caulet & Erik de Haan
Wat verstaan we onder virtuele intercollegiale consultatie? 
De belangrijkste principes van virtuele intercollegiale consultatie 
Audio-intervisie als voorbeeld van virtuele intercollegiale consultatie 
Voordelen van audio-intervisie 
Uitdagingen van audio-intervisie 
In het oog lopende verschillen met klassieke intercollegiale consultatie

Bijlage A Observatieformulieren 
A.1 Binair observatieformulier 
A.2 Multiple choice observatieformulier 

Bijlage B Logboeken 
B.1 Logboek voor de deelnemers 
B.2 Logboek voor de procesbegeleider 

Bijlage C Een ezelsbrug voor het geven van feedback: de vier G’s 
C.1 Kritische feedback 
C.2 Ondersteunende feedback 

Bijlage D Inventarisatie van leerstijlen 

Bijlage E Onderzoek naar intercollegiale consultatie: Hoe leren deelnemers? 
Onze onderzoeksvraagstelling 
Resultaten 

Bijlage F Een gemeenschap van lerende collega’s: intercollegiale consultatie bij de BBC 
Samen werken aan verandering 
Leren met collega’s op vele niveaus 
Reflecties van deelnemers en begeleiders